با نزول قرآن کریم به عنوان معجزه پیامبر اکرم (ص) مسلمانان توجّه خاصّی به این کتاب پیدا کردند. اهمّیت این کتاب به عنوان کلام الهی، و تأکیدات فراوانی که در کلام بزرگان دین نسبت به توجّه به آن وجود داشت مسلمانان را بر آن داشت تا از همان آغاز جوانب مختلف آن را مورد بررسی و کنکاش قرار دهند. نتیجه این حرکت، تا به امروز، میراثِ قرآنیِ سترگ و ارزشمندی است که بخشی جداییناپذیر از هویّت اسلامی ما را تشکیل میدهد. بنابراین، بر ماست تا این میراث را بشناسیم و به دیگران معرّفی کنیم و بدین وسیله در معرّفی این کتاب الهی سهمی برای خود قائل شویم. امّا پراکندگی این آثار و نبود آماری صحیح از میزانِ موجودیِ آنها مانعی است که همچنان در این زمینه وجود دارد. در حال حاضر، اگر پژوهشگری بخواهد متنی را از متون قرآنی تصحیح نماید مجبور است به دهها فهرست مراجعه کند تا تعدادِ نسخِ موجود از آن را استخراج نماید و احیاناً نسخ قابل دسترس را به دست آورد. نبود یک فهرست توصیفی کامل و شامل از دستنوشتههای قرآنی خلأ بسیار عمیقی برای محقّقین این حوزه به شمار میآید. این کاستی زمانی بیشتر احساس میشود که به این نکته توجّه داشته باشیم که رشته علوم قرآنی یکی از پرطرفدارترین رشتههای دانشگاهی است و دانشجویان این رشته، به ویژه در مقاطع تحصیلات تکمیلی، همواره به دنبال دستنوشتهای هستند تا تصحیح آن را به عنوان پایاننامه تحصیلات خود انتخاب نمایند. مجموعه حاضر علاوه بر دستنوشتههای فهرست شده ایران شامل دستنوشتههای موجود در برخی کتابخانههای 13 کشور دیگر است. این کشورها عبارتاند از : پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، گرجستان، ترکیه، عراق، سوریه، یمن، مصر، ایرلند، انگلستان، آلمان، آمریکا. هر چند این فهرست نیز کاستیهای زیادی دارد و نمیتواند آمار کاملی از دستنوشتههای قرآنی ارائه دهد، ولی قطعاً کاملترین فهرستی است که تاکنون از تُراث قرآنی ارائه می شود. در این مجموعه حدود 36000 نسخه خطی دستنویس قرآنی وجود دارد که حدود 6000 نسخه آن مربوط به مَصاحف خطی است و حدود 30000 عنوان به علوم قرآنی اختصاص دارد. این علوم عبارتاند از: تفسیر، تجوید، قرائت، فقه القرآن، قِصَص القرآن، سایر علوم قرآنی. در بخش نمایههای این کتاب که جلد 15 آن را شامل می شود، نیز تنها کتابهایی که مؤلّفشان معلوم است، در بخش مؤلّفین، ذیل نام هر یک ذکر شدهاند. همچنین نمایه آثار به ترتیب تاریخ تألیف نیز با موضوع بندی مزبور از ویژگی های دیگر این فهرست است که آماری قابل قبول از موجودی آثار به دست می دهد، که از کهنترین زمان تا عصر قاجار را شامل می شود. این فهرست در 15 جلد، به اهتمام دکتر سید حسین مرعشی عضو هیأت علمی بخش زبان و ادبیات عربی دانشگاه شیراز و دکتر یوسف بیگ باباپور، در قطع وزیری، از سوی مرکز طبع و نشر قرآن کریم جمهوری اسلامی ایران منتشر شده است. |