انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی

آشنایی با استاد پیشکسوت دکتر فیروز حریرچی که تجلیل از ایشان یکی از برنامه های مجمع عمومی امسال انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی در 26 شهریور 1394 در دانشگاه تربیت مدرس است.

▪ متولد ۱۳۲۰ تبریز
▪ پایان تحصیلات متوسطه در زادگاه
▪ دریافت کارشناسی زبان وادبیات فارسی ازدانشگاه تهران ۱۳۴۲
▪ دریافت دکترای زبان وادبیات عربی ازدانشگاه تهران ۱۳۵۴
▪ مربی زبان وادبیات عربی در سال ،۱۳۴۸استادیار از سال ،۱۳۵۶ دانشیار از سال ۱۳۶۳
▪ استاد زبان وادبیات عربی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران از سال ۱۳۶۹
▪ عضو فرهنگستان بین المللی زبان و ادبیات عربی سوریه از سال ۶۷ تا کنون
▪ راهنمایی، مشاوره و نظارت بر بیش از ۵۰ پایان نامه دکترا و کارشناسی ارشد
▪ چهره ماندگار حوزه ادبیات عربی در چهارمین همایش چهره های ماندگار
▪ برخی از آثار تألیف و ترجمه ایشان عبارت اند از:
▪ تألیفات :موشح در ادبیات عرب ؛ چاپ اول، تهران، ۱۳۴۲
▪ دراسه وجیزه حول اشعار هاتف العربیه ؛چاپ اول، تهران، انتشارات طهوری، ۱۳۴۳
▪ پارسیان عربی نویس چاپ اول، کتاب فروشی فروغی، ۱۳۴۵
▪ اساس العربیهٔ (الهادی للشادی) تألیف: ابوالفضل میدانی نیشابوری، تصحیح و توضیح: فیروز حریرچی، چاپ اول، تهران، مرکز فرهنگی علامه طباطبایی، ۱۳۶۱
▪ ترجمه ها : امثال سائره از شعر متنبی تألیف: صاحب بن عباد ، ترجمه، تفسیر، شرح لغات و اعراب از: دکتر فیروز حریرچی، چاپ اول، تهران، انتشارات سحر، ۱۳۵۶
▪ دفاع از اسلام تألیف ، دکتر واگلری، انتشارات فروغی، اسفند ۱۳۶۱
▪ جوهره نوشته: محمد بن ابوبکر انصاری تلمسانی بری ، امیر کبیر ۱۳۶۱
▪ قانون ، تألیف: قاضی قضاعی، چاپ اول، تهران، امیر کبیر، ۱۳۶۲
▪ امثال و حکم ، تألیف: محمد بن ابی بکر عبدالقادر رازی، ترجمه تصحیح و توضیح از : دکتر فیروز حریرچی، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، مرداد ۱۳۷۱
▪ ام سلمه ، تألیف: علی محمد علی دخیل، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، ۱۳۷۳
▪ کتاب البلغه (فرهنگ عربی و فارسی) تألیف: ابویوسف یعقوب کردی نیشابوری، مقابله و تصحیح متن، به اهتمام مجتبی مینوی و فیروز حریرچی.
▪ فرهنگ اصطلاحات سیاسی (انگلیسی، عربی، فارسی) تألیف: جمال برکات، ترجمه: دکتر فیروز حریرچی، دکتر صادق آئینه وند ، چاپ اول، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء
بعد از نفوذ و تسلط اعراب درایران که به گسترش زبان وادبیات عرب در ایران منجرشد، دانشمندان و ادیبان و حکمای ایرانی ،از فرصت گسترش زبان عرب در ممالک زیر اراده حاکمیت اعراب،استفاده کردند و آثاری به زبان عربی نوشتند تا حوزه تمدن ایران بزرگ را به کشورهای زیرمجموعه حاکمیت اعراب بکشانند.به همین دلیل است که بسیاری از آثار شاخص حکمای ایرانی بعد از اسلام به زبان عربی نوشته شده است.
از این جهت دانش زبان و ادبیات عربی در کشور ما علاوه بر وجوه مشترک دینی،در بازشناسی فرهنگ و تمدن گذشته ایران عزیز نیز راه گشاست. فیروز حریرچی یکی از استادان شاخص زبان و ادبیات عرب در مجامع دانشگاهی ایران امروز است. حریرچی می گوید «... ایرانیان، صاحب اندیشه بودند و وقتی قرآن کریم را خواندند، دیدند که در این کتاب آسمانی آرمان های جدیدی هست، از آن استقبال کردند و در گسترش و غنای زبان عربی کوشیدند و شاهکارهایی در این زبان پدید آوردند. چندین دهه است که زبان انگلیسی در کشور ما نفوذ دارد و بسیاری از نویسندگان ما این زبان را فرا گرفته اند، شما یک اثر انگلیسی از یک نویسنده ایرانی درباره زبان و ادبیات و فرهنگ لغات انگلیسی به من نشان بدهید که در بین مردم انگلستان یا آمریکا مرجع یا شاهکار باشد؛ نداریم، چون در این زبان اندیشه جدید پیدا نکرده ایم. »
فیروز حریرچی سال ۱۳۲۰در تبریزمتولد شد ،تحصیلات متوسطه را در زادگاه اش به پایان برده و برای ادامه تحصیل راهی تهران شده است...سال ،۱۳۳۸سال ورود او به دانشگاه تهران است.
حریرچی کارشناسی زبان وادبیات فارسی را در دوران شکوه واوج این رشته در دانشگاه تهران و در دوره حضور بزرگانی چون فروزانفر ،همایی و دیگران در سال ۱۳۴۲ازدانشگاه تهران می گیرد و بی درنگ با توجه به علاقه ای که به ادبیات عربی پیدا می کند، تحصیل این رشته را پی می گیرد.

دکتر حریرچی دکترای زبان وادبیات عربی را ازدانشگاه تهران و در سال ۱۳۵۴گرفته است، اما او در طول دوران تحصیل تدریس را نیز آغاز می کند و از سال ۱۳۴۸ ابتدا به عنوان مربی زبان وادبیات عربی و از سال ۱۳۵۶به عنوان استادیار در دانشگاه تهران درس داده است. او از سال ۱۳۶۳ دانشیار شده و سرانجام از سال ۱۳۶۹ به عنوان استاد زبان وادبیات عربی در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران درس داده است. فیروز حریرچی از سال ۶۷ تاکنون عضو فرهنگستان بین المللی زبان و ادبیات عربی سوریه نیز بوده است.
او در کنار تدریس ،تحقیق و تفحص در متون مرتبط با زبان عربی را به جد دنبال کرده و آثاری را در این حوزه تألیف و ترجمه کرده است. فرهنگ اصطلاحات سیاسی انگلیسی، عربی، فارسی نیز از دیگر ترجمه های مشترک دکتر فیروز حریرچی است. این کتاب تألیف جمال برکات، با همکاری حریرچی و دکتر صادق آئینه وند منتشر شده و چاپ اول آن را مرکز نشر فرهنگی رجاء درتابستان ۱۳۶۸ به چاپ رسانده است.این اثر ، ترجمه کتاب «قاموس المصطلحات الدبلوماسیهٔ» تألیف جمال برکات است. برکات از دانشمندانی است که سال ها در جمع آوری مصطلحات سیاسی تجربه اندوخته و عمر خود را در پست های مهم سیاسی در کشورهای مختلف جهان صرف کرده است. فرهنگ اصطلاحات سیاسی او شامل اصطلاحات و واژه هایی است که در مکاتبات و قرادادهای بین المللی به کار می رود.
دکتر فیروز حریرچی مدتی نیز ریاست انتشارات دانشگاه تهران را بر عهده داشته است. انتشارات دانشگاه تهران در سال ۱۳۲۵ با چاپ کتاب «وراثت» به صورت مستقل و رسمی آغاز به کار کرد.
حریرچی درباره این دوران می گوید:« من ۶ ، ۷ سال مسؤول انتشارات بودم. شاید از کسانی بودم که بسیار طولانی رئیس اینجا بودند. در آن زمان هم رئیس دانشگاه تهران و وزیر علوم جناب آقای دکتر عارفی بودند که ایشان مؤسسه انتشارات و چاپ را به من واگذار کردند و به اصرار آنها آمدم اینجا. بعد قانونی را گذرانده بودند که چون مرکز نشر دانشگاهی وجود دارد، دیگر مؤسسه انتشارات دانشگاه، حق چاپ کتاب را ندارد.
من برای این که چاپخانه کارش را ادامه بدهد خدمت دکتر شهیدی رسیدم. گفتم آقا اکنون که لغت نامه دهخدا نایاب شده و چون این لغت نامه پیش از این هم چاپ شده، اجازه بده ما اینجا تجدید چاپ کنیم. خود آن تجدید چاپ برای ما کار بسیاری ایجاد کرد. برخی کتاب ها را هم که چاپ می کردیم تجدید چاپ بودند.
به محض این که دانشگاه باز شد، چون قانون این بود، تا باز نشدن دانشگاه ها، چاپخانه های دانشگاه ها نمی توانند چاپ کنند، زیرا این وظیفه به عهده مرکز نشر دانشگاهی است. من از همین استفاده کردم. زمان ریاست آقای دکتر عباس شیبانی بود، گفتم آقا، دانشگاه ها باز شده، قانون هم گفته بود تا باز شدن دانشگاه ها کتاب چاپ نشود.
کار سومی که کردم همین اساسنامه و آئین نامه شورای انتشارات است. اساسنامه اش زمان من به تصویب رسید که در آن زمان افرادی مانند دکتر عباس شفیعی، دکتر ابوالقاسم گرجی و دکتر ابراهیم زاده استادان برجسته عضو شورای انتشارات بودند که این قانون را نوشتند. خوشبختانه هر روز هم بهتر می شود. و الحمدالله من نگاه می کنم می بینم که قوانین بهتری تصویب می شود. اضافاتی هم شده که هر روز تکمیل تر می شود و این جای خوشبختی است. فیروز حریرچی دردانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم نیز تدریس می کند و مدیر گروه زبان و ادبیات عربی آن دانشکده است.
او همچنین در یک دوره طولانی یعنی از آغاز سال ۱۳۵۹ تا دی ماه ۱۳۶۴ مدیریت مجتمع ومدرسه عالی علوم قضایی و اداری قم را برعهده داشته است. همچنین ریاست انجمن زبان و ادبیات عربی که از سال۸۲ فعال شده نیز با او بوده است. حریرچی در کنار تدریس و تحقیق،حضور در مجامع علمی مرتبط با حوزه مطالعاتی اش را نیز به جد دنبال می کند و در این مجامع حضور فعال دارد.«مقاله تأثیر الامثال العربیهٔ فی شعر حافظ الشیرازی»، در کنگره بین المللی حافظ، در سوریه و «مقاله دراسهٔ الاشعار العربیهٔ سعدی الشیرازی»، درکنگره بین المللی سعدی در این کشور از جمله مقاله های ارزشمند حریرچی در این همایش ها و کنگره هاست.
حریرچی با همان وسواس که در کار تحقیق و تدریس به کار می برد، به آثار تألیفی و ترجمه دیگران نیز نظر می کند و دیدگاه ونظریاتش را با رعایت جوانب علمی و تحقیق ارائه می کند.خصوصیتی که با نگاه محافظه کاری رایج در میان مؤلفان و مترجمان منافات دارد و از حسن علمی و اخلاقی حکایت می کند.او درباره کتاب «تاریخ و تطور علوم بلاغت» نوشته دکتر شوقی ضیف که از برجسته ترین کتاب های تحلیلی درباره تاریخ بلاغت و سیر تحول آن است وآقای دکتر محمدرضا ترکی آن را به فارسی برگردانده است، نمونه ای از این تعهد علمی و اخلاقی را با نگارش نقدی به نمایش گذاشته است: «با وجود گذشت حدود ۴۰ دهه از تألیف این کتاب، ترجمه فارسی از آن وجود نداشت تا دانشمندان و استادان و دانشجویان فارسی زبان، در مسائل بلاغی به آن مراجعه کنند. اما دکتر محمدرضا ترکی، با درک درست این نیاز، به ترجمه آن اقدام کردند.
برای تأیید این حرف که دکتر ترکی، با دقت و نکته بینی این کتاب را ترجمه کرده اند، می توان به این نکته اشاره کرد که همان طور که در مقدمه کتاب عنوان شده است هر کجا که پسوند «عربی» در ادامه کلماتی مانند بلاغت و فرهنگ و... آمده است، می توان آن را حذف و کلمه«اسلامی» را جایگزین آن کرد. این کار کاملاً درست است، زیرا عرب، پیش از اسلام بلاغت نداشته است. البته ایرانیان بلاغت داشته اند (همان طور که حافظ می گوید که ایرانیان قبل از اسلام بلاغت داشته اند).
از فیروز حریرچی در چهارمین همایش چهره های ماندگار در کنار ۲۲ چهره علمی، فرهنگی و هنری داخلی و بین المللی دیگر در رشته ادبیات عرب تجلیل شد. فصلنامه «مجله الجمعیه العلمیه الإیرانیه للغه العربیه وآدابها» به صاحب امتیازی انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی و مدیر مسؤولی فیروز حریرچی نیز امسال مجوز گرفته و به کوشش او منتشر می شود.
از دیگر آثار ترجمه شده حریر چی باید از ترجمه امثال و حکم محمد بن ابی بکر عبدالقادررازی یاد کرد.او کتاب را از میان فهرست میکروفیلم های کتابخانه مرکزی ، پیدا کرده و پس از تصحیح و توضیح به زبان عربی ، نخست در سال ۱۳۶۵ رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در سوریه ، چاپ کرده واز آن پس در مقاطع فوق لیسانس و دکتری رشته زبان وادبیات عرب در دانشگاه تدریس کرده است . ترجمه این کتاب به دانشجویان رشته های فارسی نیز این امکان را می دهد که از امثال و حکم عربی اسلام بهره جویند. امتیاز این کتاب در مقابل کتب دیگر از این دست ، موضوعی بودن امثال و حکم است که تا زمان تألیف این کتاب ، بی سابقه است .مصحح و مترجم در بیرون آوردن مآخذ و منابع این امثال و حکم ، زحمت فراوان کشیده است . کتاب «قانون» سخنان امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب (ع) نیز از دیگر آثار فیروز حریرچی است.
نویسنده این کتاب قاضی قضاعی این اثر را در۹ باب شامل حکمت های سودمند، سرزنش دنیا، ادعیه، شعر و موعظه و امثال آن با الهام از نهج البلاغه تدوین کرده است.
المجالس الحسینیه نیز از ترجمه های حریرچی است. مؤلف در این کتاب عوامل بروز عاشورا و فلسفه گریه و اعتقادات شیعه پیرامون عاشورا و امام حسین (ع) را بیان می کند. این کتاب را به نام «شیعه و عاشورا» فیروز حریرچی ترجمه کرده است.
حریرچی درباره نبود منابع تازه و آثار شاخص تألیفی در این دوران می گوید:«استادان علوم انسانی مانند مرحوم استاد مدرس رضوی، دکتر معین، جلال الدین همایی و غیره که در یک دوره ای درس خوانده اند که باید درس عامل پیشرفت می شد.
به عبارتی دیگر اغلب استادان آن روزگار تألیف و تصنیف می کردند که می بینید بعدها بهترین شغل ها را پیدا کردند. یعنی مبنا این بود که استادان باید درخشان باشند تا بتوانند به هر حال همکاری با نظام دانشگاهی بکنند یا از لحاظ ایدئولوژی بتوانند نظام را تقویت بکنند. البته این را بگویم که این ها افراد بسیار برجسته ای بودند. دوم این که من یادم هست مرحوم دکتر معین هفته ای فقط ۴ ساعت تدریس می کردند و بقیه اوقات را فقط در منزل یا حتی هنگامی که سفر می کردند، در تحقیق و مطالعه بودند.
این طبیعی است که با این شرایط می توانستند از لحاظ معنوی گام بردارند. من یادم هست که مرحوم جلال همایی خودشان تعریف می کردند که در شبانه روز فقط ۵ ساعت می خوابید. یک روز آمد دید که جلوی اسمش خط قرمز کشیدند. گفت آقای حریرچی این چیه؟ گفتم استاد یک مقدار حقوق استادها را زیاد کرده اند ولی گفته اند که باید در اینجا تحقیق کنید. مرحوم همایی گفت من که در عمرم در شبانه روز فقط ۵ ساعت می خوابم، این همه کتاب و مقاله نوشته ام تازه فهمیدم که من تمام وقت نبودم! به همین دلیل به من برگشت و گفت این ها دانشگاه را با گودال گلوبندک اشتباه گرفته اند. بهتره شما جوان ها باشید.
زمان آقای جهانشاه صالح بود. با تمام شدت و قوت گفت من این تمام وقتی را قبول ندارم .با تقاضای خودشان بازنشسته شدند که یادم هست این شعر را در اول نامه شان نوشته است: «رسم است که مالکان تحریر آزاد کنند بنده پیر» گفت: که من وقتی که شبانه روز، همه سال های عمر من، برای تحقیق کوتاه است، در اینجا نشستن به چه معناست.؟این یکی از آفت هایی است که این نوع تمام وقتی به آن ضرر زده ، بویژه به رشته های علوم انسانی. چون ممکن است برای نمونه پزشکی ،امکانات تحقیقاتی را که باید در دانشکده داشته باشد و در خانه ندارد اما با وجود بیماران بسیار می تواند تحقیقاتش را بیشتر کند.
او باید همیشه در آزمایشگاه باشد، اما استادان علوم انسانی وضعشان فرق دارد. اغلب ماها یا آن علما کتابخانه های بسیار خوبی داشتند که اغلب هم به دانشگاه تهران هدیه کردند. » فیروز حریرچی با چند دهه سابقه تدریس ، نزدیک به ۲۰۰ عضو هیأت علمی برای دانشگاه های کشور تربیت کرده و از اثرگذاران رشته خود در دانشگاه های کشور بوده است. برایش آرزوی طول عمر و سلامتی داریم.