ترجمه از مهم ترین ابزارها برای برقراری ارتباط میان افراد، جوامع و فرهنگ های مختلف است، از همین رو نیاز به ترجمه ضرورتی اجتناب ناپذیر بوده و هست. از آنجا که قرآن و سایر متون اسلامی به زبان عربی است، پس برای ارتباط برقرار کردن با این متون و به کار گیری آن در زبانهای دیگر از جمله زبان فارسی، لازم است ترجمه درستی از آنها صورت گیرد
ترجمه درست این متون، نیازمند دانستن علوم و فنون متعددی است از جمله دانستن مسائل زبانی که بر تمامی علاقه مندان به ویژه دانشجویان رشته های علوم قرآن و حدیث و سایر رشته های مرتبط از جمله رشته زبان و ادبیات عربی، فراگیری آن لازم است تا از این راه بتوانند ترجمه های نادرست و نامناسبی را که بعضا در جامعه و میان افراد صورت می گیرد، بازشناسند و به ترجمه و فهم درست آن دست یابند. این کار، اساسی ترین کاری است که از این دسته دانش آموختگان انتظار می رود. از آنجا که در رشته علوم قرآن و حدیث در مقطع کارشناسی ارشد درسی با عنوان «بررسی متون تخصصی از جهت فن إعراب و ترجمه» و در دوره دکترای این رشته درسی به نام «ترجمه های قرآن» و در رشته زبان و ادبیات عربی در مقطع کارشناسی، درسی به نام ترجمه قرآن و در رشته مترجمی گروههای عربی در مقطع ارشد درس هایی در حوزه ترجمه قرآن و متون دینی وجود دارد، تألیف چنین کتابی - به عنوان کتاب درسی و کمک درسی - که در کنار طرح برخی مسائل مهم نظری در حوزه ترجمه، به آسیب شناسی ترجمه های صورت گرفته از این متون بپردازد و الگوی ترجمه صحیح را ارائه دهد، ضروری بود. در این کتاب کوشش شده افزون بر آسیب شناسی ترجمه های قرآن و نهج البلاغه، به نقش مسائل زبزبانی در ترجمه و فهم متون تخصصی رشته های علوم قرآن و حدیث نیز پرداخته شود. شایان ذکر است این کتاب برای درس «بررسی متون تخصصی از جهت فن اعراب و ترجمه» کتاب درسی در نظر گرفته شده است و برای درس های دیگر یاد شده به عنوان کتاب کمک درسی و برای عموم دانشگاهیان و علاقه مندان مباحث ترجمه به عنوان منبع مطالعاتی به حساب می آید. گفتنی است مطالب این کتاب دقیقا مطابق سرفصل مصوبه این درس تهیه شده است.
مباحث کتاب حاضر در چهار بخش سامان یافته است: بخش نخست (جستارهای اول و دوم) به مباحث نظری درباره زبان عربی و فن اعراب، فن ترجمه و ارتباط متقابل آن دو اختصاص دارد، بخش دوم (جستارهای سوم، چهارم، پنجم) به آسیب شناسی ترجمه های متونی از سوره های آل عمران، ق و واقعه می پردازد و بخش سوم (جستارهای ششم، هفتم، هشتم و نهم آسیب شناسی ترجمه چهار مبحث از مباحث مهم و تأثیر گذار نحوی یعنی مبحث حال، تعجبه مفعول مطلق و تمیز را پی می گیرد. در بخش چهارم (جستارهای دهه تا چهاردهم) نیز ضمن تجزیه و تحلیل متونی از تفسیر کشاف، مقدمه ابن خلدون و نهج البلاغه از نظر صرفی و نحوی، نقش فن اعراب (صرف و نحو) در ترجمه صحیح این متون نشان داده شده و به صورت عملی به ارزیابی برخی ترجمه های قرآن و برخی متون اسلامی دیگر پرداخته شده است، در پایان برخی مباحث نیز تعدادی از ترجمه های قرآن گزینش و ارزیابی شده است. در گزینش ترجمه ها، سعی بر این بوده است که از هر روش و شیوه ترجمه، یک مترجم گزینش شود. ملاک دیگر نیز در دسترس بودن ترجمه برای همه افراد است. برخی ترجمه ها مانند ترجمه الهی قمشه ای، مکارم شیرازی و ... از جمله ترجمه هایی هستند که به طور گسترده در مساجد و محافل مذهبی پخش شده اند و از آنجا که بیشتر مردم با این ترجمه ها سروکار دارند، لازم می نمود دانشجویان رشته های علوم قرآن و حدیث، با نقد و ارزیابی این گونه ترجمه ها نیز آشنا شوند.
امید است این کتاب، دانشجویان رشته های یادشده و سایر علاقه مندان را با صرف و نحو کاربردی و نقش آن در ترجمه قرآن و متون اسلامی آشنا کند. انتظار داریم استادان دانشمند و دانشجویان فاضل با تذکرات ارزشمند خود ما را در برطرف کردن اشتباهات و نواقص یاری کنند، چرا که «الکمال لله وحده». شایان ذکر است کتاب حاضر نتیجه تدریس چندساله درس «بررسی متون تخصصی از حیث إعراب و ترجمه» در بخش آموزش مجازی دانشگاه قرآن و حدیث بوده که پس از جرح و تعدیل، حذف و اضافه و تحقیق و پژوهش فراوان به شکل کنونی در آمده است، یادآوری این نکته ضرورت دارد که این کتاب آموزشی برای یک نیم سال تحصیلی در نظر گرفته شده است. در این فرصت جا دارد از آقای دکتر حسین افسر دیر که به عنوان دستیار آموزشی در تدریس این جستارها در دانشگاه قرآن و حدیث واحد شهر ری و سپس تبدیل آن به¬صورت کتاب حاضر یار و یاور اینجانب بوده¬اند، کمال تشکر را داشته باشم. ایشان با اخلاص و جدیت تمام و روحیه علمی بالا در تکمیل این کتاب سهیم بودند.
تهران، دانشگاه تربیت مدرس، بهار 1401 شمسی
دکتر خلیل پروینی
استاد زبان و ادبیات عربی دانشگاه تربیت مدرس
