با یاری پروردگار متعال، «همایش ملی میراث مشترک زبان، ادبیات و فرهنگ فارسی و عربی در حوزۀ خلیج فارس» به همراه هفتمین گردهمایی سراسری مدیران گروه‌های زبان و ادبیات عربی کشور، روزهای 27 و 28 بهمن ماه 1395 با همت دانشگاه خلیج فارس و انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی و با همکاری پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، و با حمایت ادارۀ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، ادارۀ کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر، استانداری بوشهر، بنیاد نخبگان استان بوشهر، پارک علم و فناوری خلیج فارس، دانشگاه فرهنگیان (پردیس بنت الهدی صدر بوشهر)، حوزۀ هنری استان بوشهر، سازمان منطقۀ ویژۀ اقتصادی انرژی پارس، شورای اسلامی شهر عسلویه، شهرداری عسلویه، مدیریت اسناد و کتابخانۀ ملی بوشهر در دانشگاه خلیج فارس برگزار ‌گردید. از شاخصه‌های این همایش حضور پرشمار مدیران گروه‌های زبان و ادبیات عربی سراسر کشور، اعضای هیئت مدیرۀ انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، استادان، دانشجویان، پژوهشگران در رشته‌های زبان و ادبیات عربی، تاریخ، ادبیات فارسی، و جغرافیای سیاسی، به همراه استادان و پژوهشگرانی از دانشگاه‌های بغداد، بصره، کوفه، ذی‌قار و واسط بود.

آیین افتتاحیه در روز 27 بهمن ماه با سخنرانی دبیر علمی این همایش، آقای دکتر علی اصغر قهرمانی مقبل با ارائۀ گزارشی از کارهای انجام شده برای این همایش، آغاز گردید. وی ضمن خوشامد گویی به مهمانان همایش، اظهار کرد که 140 مقاله از میان 203 مقالۀ ارسالی به دبیرخانۀ همایش پذیرفته شده است که 85 مقاله به زبان فارسی و 55 مقاله به زبان عربی است که 15 مقاله از میان مقالات عربی از استادان و پژوهشگران دانشگاه‌های عراق ارسال و پذیرفته شده است. دکتر قهرمانی مقبل در ضمن گزارش خویش به این نکته اشاره کرد: که در کنار این همایش یک محور علمی نیز تعریف شده است در آن محور، ما بنا به نام خلیج فارس نظر را بر آن دیدیم که محور اصلی ما شناخت حوزه‌های زبانی، ادبی و فرهنگی بین فارسی و عربی در کشورهای حاشیه خلیج فارس باشد.

سپس رئیس محترم انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، آقای دکتر فرامرز میرزائی سخنرانی خود را با عنوان: "التقارب اللغوی و الادبی بین العربیة والفارسیة منصة مفتوحة للدبلوماسیة العلمیة بین ایران و دول الخلیج الفارسی"  ارائه داد. دکتر میرزایی در این مقاله به پیوندهای زبانی و ادبی فارسی و عربی اشاره کرد و این پیوند را عامل گسترش روابط دیپلماتیک میان ایران و کشورهای حوزه­های خلیج فارس برشمرد. وی در سخنرانی خود تأکید داشت که با توجه به نقش زبان فارسی در فرهنگ و زبان عربی لازم است توجه ویژه­ای به این زبان در محافل علمی و ادبی کشورهای حوزۀ خلیج فارس صورت پذیرد. در ادامۀ این مراسم آقای دکتر شاکر مجید کاظم استاد دانشگاه بصره و به نمایندگی از میهمانان عراقی ضمن تشکر و تقدیر از برگزارکنندگان این همایش، و حسن اتخاب عنوان همایش، به پیوندهای عمیق دو فرهنگ ایرانی و عربی اشاره کرد و روابط ایران با کشورهای عربی را روابط دیرینه در ادبیات، شعر، تاریخ و بسیاری از مسائل دانست و اشاره نمود که این روابط قبل از اسلام نیز وجود داشته است و آن را از عوامل مهمی برشمرد که می‌تواند به همگرایی بیش از پیش این دو ملت در زمینه‌های مختلف از جمله فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بینجامد.

از دیگر سخنرانان همایش آقای دکتر مسعود فکری مدیر گروه زبان و ادبیات عربی سازمان سمت بود. وی در سخنرانی خود بر اهمیت و نقش دروس و سرفصل‌های آموزشی در بهبود و ارتقای علمی آموزشی زبان عربی تأکید کرد.

 در ادامه آیت الله صفائی بوشهری نمایندۀ محترم ولی فقیه در استان و امام جمعه بوشهر گفت: بی‌تردید افرادی که در کنار هم زندگی می‌کنند یک ارتباط فرهنگی بین آنهاست و شاید در جغرافیای وسیع جهان هیچ‌گاه کشور ایران و بلاد عربی این چنین توافق فرهنگی و تأثیر زبانی نداشته باشند و این به خاطر هم‌زیستی بسیار وسیع و تأثیر اسلام در آن است.

آیت الله صفایی بوشهری افزود: یک نکته حائز اهمیت اینکه بارها کشورهای بیگانه و استعمارگر مانند انگلستان و پرتغال به حوزۀ خلیج فارس حمله نظامی کردند به ویژه به بوشهر و بصره؛ اما هیچ‌گاه نتوانستند تأثیر زبانی بگذارند. ایشان در ضمن سخنان خویش به پیوندهای ناگسستنی دو کشور ایران و عراق با تأکید بر روابط دیرینه دو شهر بوشهر و بصره در زمینه‌های علمی و دینی اشاره کردند.

سپس کارشناس ارشد مطالعات خلیج فارس وزارت خارجه، آقای مسعود همیانی گفت: ما با هیئت‌های گوناگون کشورهای عربی و در موضوعات مختلف مراوده داریم، اما باید از زاویۀ مقابل شناختمان را نسبت به هم بیشتر نماییم، مسعود همیانی افزود: زبان، ابزار ورود به تجارت است اما حجم تجارت بالا و تجارت قوی موجب گسترش زبان می‌شود.

• همایش

1. ایجاد فضای تعامل و هم اندیشی علمی میان محققان و اندیشمندان در حوزه‌های مختلف زبان، ادبیات و فرهنگ.
2.  حضور اساتید، دانشمندان، و... مرتبط با ادبیات از ایران و دیگر کشورها و ایراد سخنرانی‌های علمی توسط آنها، تبادل نظر، بازدیدهای علمی و...
3. ارائه آخرین تحقیقات و پژوهش‌های انجام شده در موضوع همایش.
4. برگزاری هم اندیشی، نشست‌های تخصصی، و تبادل نظر و ....

گزارش نشست‌های تخصصی

در جلسۀ بعد از ظهر روز چهارشنبه 27 بهمن‌ماه، دو کمیسیون جداگانه برای ارائه مقالات برگزار گردید. مقالات این دو کمسیون در سه محور اصلی با محوریت خلیج فارس به شرح زیر ارائه شد:

1. پژوهش‌های زبانی و آشنایی با لهجه‌ها.
2. پژوهش‌های فرهنگی و ادبی.
3. دیپلماسی علمی و گسترش روابط حسن همجواری میان کشورهای منطقه.

در یک نگاه کلی، برخی از این پژوهش‌های ارائه شده این دو کمسیون به معرفی شخصیت‌های علمی و ادبی ایرانی و کشورهای حوزۀ خلیج فارس با رویکرد تأثیرپذیری دوسویه می‌پردازد. افزون بر آن همین اشتراک زبانی که هر دو فرهنگ، آن را یک عنصر اسلامی پیونددهندۀ میان دو ملت برمی‌شمرند، می‌تواند زمینه‌ساز همگرایی فزایندۀ میان کشورهای منطقه باشد و گروه‌های عربی سراسر کشور در این میان نقش بسیار مهمی در گسترش پیوندهای میان دو ملت داشته باشند.

اما کمسیون شماره 1، در تالار فردوسی، دانشکدۀ ادبیات دانشگاه خلیج فارس ساعت 14 با محوریت زبان و ادبیات با حضور نویسندگان مقالات، استادان زبان و ادبیات عربی ایران و عراق و دانشجویان علاقه‌مند برگزار گردید. هیئت رئیسۀ این کمیسیون: آقای دکتر میرلوحی، آقای دکتر پروینی، آقای دکتر زینی‌وند و آقای دکتر حسین لفته حافظ از دانشگاه کوفه بودند.

در این نشست 11 مقاله با محوریت زبان و ادب ارائه شدند که 7 مقاله به زبان عربی و 4 مقاله به زبان فارسی بود در این نشست صاحبان مقالات، مقاله خود را در حضور هیئت رئیسۀ کمیسیون و حضار ارائه دادند. حضار پس از استماع به ارائه نظرات و نقد در ارتباط با مقالات پرداختند و نویسندگان نیز توضیحاتی در پاسخ به نقد و نظرات ارائه دادند و هیئت رئیسۀ کمیسیون نیز افزون بر اداره نشست، دیدگاه‌های خود را دربارۀ عناوین و مضامین آنها بیان کردند.

کمسیون شماره 2، در سازمان مرکزی، سالن اجتماعات دانشگاه خلیج فارس ساعت 14 با محوریت تاریخ و فرهنگ و دیپلماسی علمی، و با حضور نویسندگان مقالات، استادان زبان و ادبیات عربی ایران و عراق و دانشجویان علاقه‌مند برگزار گردید. هیئت رئیسۀ این کمیسیون: آقای دکتر فرامرز میرزایی، آقای دکتر عبدالحسین فقهی، آقای دکتر مسعود فکری، آقای دکتر مجید صالح بک و آقای دکتر شاکر مجید کاظم از دانشگاه بصره بودند.

در این نشست 11 مقاله با محوریت تاریخ و فرهنگ و دیپلماسی علمی ارائه شد که یک مقاله به زبان عربی و 10 مقاله به زبان فارسی بود. در این نشست صاحبان مقالات، مقاله خود را در حضور اعضای هیئت رئیسۀ کمیسیون و حضار ارائه دادند که مورد نقد و نظر اصحاب اندیشه قرار گرفت. نویسندگان نیز توضیحاتی در پاسخ به نقد و نظرات ارائه دادند و هیئت رئیسۀ کمیسیون نیز افزون بر ادارۀ نشست دیدگاه‌های خود را دربارۀ عناوین و مضامین آنها بیان کردند.

در یک جمع‌بندی کلی مقالات این دو کمسیون، موضوعات زیر را مورد توجه قرار دادند:

1.  اهتمام جدی به کارکرد ترجمه به ویژه ترجمۀ هنرهای معاصر به شکل موثر و توجه به ترجمۀ فیلم‌های سینمایی و سریال‌های تلویزیونی به شکل مؤثر و درست.
2. راه اندازی شرکت‌های دانش‌بنیان زبان عربی به منظور توسعۀ گردشگری با تکیه بر توانمندی‌ها گوناگون زبان عربی و ایجاد قطب گردشگری زبان عربی و حوزۀ خلیج فارس.
3. اهتمام به زبان عربی به عنوان یک زبان تجاری مورد نیاز توسعۀ بازرگانی ایران با کشورهای حوزۀ خلیج فارس و توجه به کالاهای صادراتی به عنوان یک کالا فرهنگی با استفاده از کاربرد درست و مؤثر زبان عربی.
4. همکاری گسترده انجمن زبان و ادبیات عربی با مجمع علمی دانشگاهی ایران و جهان عرب که دبیرخانۀ آن به عنوان زیر مجموعۀ دبیرخانۀ گفتگوهای فرهنگی ایران و عرب در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی تأسیس شده است.
5. همکاری مؤثر انجمن در آزمون‌سازی زبان عربی که قرار است برای نخستین بار در دانشگاه تهران برگزار شود.
6. توجه وزارت خارجه به همکاری متقابل علمی ادبی ایران و کشورهای خلیج فارس با استفاده از توانمندی گروه‌های عربی و انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی و توجه گروه‌های عربی به تحقیقات ادبی در حوزۀ کشورهای عربی خلیج فارس و مشترکات زبانی و ادبی این کشورها با ایران و زبان فارسی.

 روز پنج شنبه 27 بهمن‌ماه، نشست مدیران گروه‌ها و نیز استادان زبان و ادبیات عربی کشور با مدیریت آقایان دکتر میرزایی، دکتر پروینی، دکتر متقی‌زاده و دکتر مشکین‌فام برگزار گردید که در آن مسائل مهم مرتبط به رشتۀ زبان و ادبیات عربی با گرایش‌های مختلف و مقاطع متعدد تحصیلی به صورت پرسش و پاسخ مطرح گردید.

آیین اختتامیه این همایش با سخنرانی آقای دکتر عبدالمجید مصلح رياست محترم دانشگاه خلیج فارس همراه بود. وی در سخنان خود به لزوم بازنگری در واحدهای درسی دو رشتۀ زبان و ادبیات عربی و ادبیات فارسی متناسب با نیازهای جدید اشاره کرد.

دکتر مصلح همچنین گفت: زبان عربی به نوعی زبان دوم در جمهوری اسلامی ایران است که تقویت و توجه به آن از اهداف مورد نظر است و هرگونه کوتاهی در زمینه آموزش این زبان و این رشته، ما را از هدف خود دور می‌کند و به این زبان در کشور آسیب خواهد رساند. وی اضافه کرد: بوشهر و دانشگاه خلیج فارس کانون مناسبی برای ارتباط با دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس است که می‌تواند با زبان‌های فارسی و عربی پیونددهندۀ این مناطق به هم باشد. وی ادامه داد: صرف نظر از مرزهای جغرافیایی، در واقعیت پیوند عمیقی بین مردم ساکن شمال و جنوب خلیج فارس وجود دارد.

رئیس دانشگاه خلیج فارس گفت: نوع مبادلات فرهنگی و زبانی در این مناطق گزینه‌های مناسبی برای بررسی و پژوهش هستند که در میراث میراث مشترک زبان، ادبیات و فرهنگ فارسی و عربی حوزۀ خلیج فارس است و باید در این زمینه بسترهای لازم فراهم و اقدام شود. وی افزود: زبان و ادبیات هویت فرهنگی هر کشوری است که باید زمینه فعالیت بهتر و بیشتری را برای علاقه‌مندان به آن فراهم کند تا مخاطبان، دانشجویان و فعالان بیشتری در این زمینه جذب کند.

در آیین پایانی از دو استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه خلیج فارس، آقایان دکتر مسلم زمانی و دکتر سید حیدر شیرازی که در تأسیس و شکوفایی این گروه در دانشگاه سهم عمده‌ای داشتند، تقدیر به عمل آمد.

دستاوردها

دستاوردهای همایش ملی میراث مشترک زبان، ادبیات و فرهنگ فارسی و عربی در حوزه خلیج فارس، در قالب معرفی فرصت‌ها و ارائه راهکارها به همراه توصیه‌ها، رهنمودها و موارد قابل پیگیری در این بیانیه به شرح زیر اعلام و توسط دبیرخانه به دانشگاه خلیج فارس و انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی و سایر دستگاه‌های مرتبط جهت بذل توجه و پیگیری‌های لازم تقدیم می‌گردد:

1. دانشگاه خلیج فارس با حمایت انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی زمینه کمک‌ها و مساعدت‌های لازم را جهت راه اندازی مجلۀ علمی پژوهشی مطالعات ادبی حوزۀ خلیج فارس با مشارکت دانشگاه‌های بصره یا مسقط بررسی، برای تحقق اهداف همایش و برنامۀ راهبردی گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه خلیج فارس، فراهم آورند.
2. در راستای ارتقای توانمندی علمی و مهارت‌های زبانی دانشجویان زبان و ادبیات عربی، نظام جامعی فراهم شود تا اردوهای دانشجویی میان دانشگاه‌های سراسر کشور و دانشگاه‌های کشورهای عربی با حمایت دانشگاه‌ها و وزارت خارجه برگزار شود.
3. گروه‌های عربی کشور با محوریت انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی می‌توانند در گسترش روابط دیپلماتیک، مؤثر باشند و برای تحقق این هدف مقرر شد موضوعات مرتبط با مسائل فرهنگی ادبی کشورهای حوزه خلیج فارس در برنامه پژوهش‌های کارشناسی ارشد و دکتری و طرح‌های تحقیقاتی همکاران هیات علمی مورد حمایت وزارت علوم و وزارت امور خارجه قرار گیرد.
4.  یکی از الزامات کاربردی کردن این رشته تعریف پروژه‌های ترجمه کتاب، فیلم و سریال‌های مرتبط با حوزۀ خلیج فارس به زبان فارسی با توجه به نیازسنجی‌ها و حمایت‌های وزارت امور خارجه است. در این باره ضرورت دارد روابط عمومی دانشگاه‌ها موضوع را در سطح وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به صورت جدی مورد توجه و پیگیری قرار دهد و مقدمات لازم را فراهم کند.
5. نهادهای مسئول، زمینۀ راه اندازی اتاق فکر در دانشگاه خلیج فارس را فراهم آورند تا فرصت‌ها و چالش‌های رویداد جام جهانی فوتبال 2022م قطر بررسی شود و زمینۀ انجام پروژه‌های پژوهشی با موضوعات زبانی، ادبی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، با حمایت‌های مالی بخش‌های خصوصی و دولتی فراهم شود.
6. گروه‌های عربی دانشگاه‌های کشور در راستای انجام رسالت خود به عنوان یک گروه کار آفرین و تولید کنندۀ محتوای علمی وکاربردی و مرتبط با صنعت ضرورت دارد وظایف فرا آموزشی در پیش گیرند و با عرضه توانمندی‌های علمی مرتبط با صنعت، خود را در یک در رابطه مثبت و تاثیرگذار قرار دهند و در قالب کارگروه‌های آموزشی و پژوهشی، پروژه‌های گوناگونی را جذب کنند.
7.   با توجه به ضرورت برقراری دیپلماسی‌ علمی فعال و قوی دانشگاه­هاي ايران با دانشگاه‌های كشورهاي عربي به ویژه عراق، ضرورت دارد دفتر روابط بين الملل دانشگاه­ها با همکاری انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی تدابیری بينديشند تا نام دانشگاه­هاي ايراني كه در ليست معتبر وزارت علوم كشورهاي عربي نیست قرار گیرد تا زمينه ارتباطات بيشتر علمي دانشگاه های ایران با دانشگاه­های کشورهای عربی فراهم شود.
8.   کارگروه‌های تخصصی ذیربط با توجه به محورهای یاد شده در همایش ملی شکل گرفته تا ضمن هماهنگی با شورای سیاست‌گذاری همایش، اقدامات مندرج در این بیانیه را پیگیری و عملیاتی نمایند. دبیرخانۀ «همایش ملی میراث مشترک زبان، ادبیات و فرهنگ فارسی و عربی در حوزۀ خلیج فارس» نیز در دانشگاه خلیج فارس به عنوان دبیرخانه همایش، مسئولیت هماهنگی بین کارگروه‌های تخصصی و شورای سیاست‌گذاری همایش را به عهده دارد.

جهت پیگیری محورهای مورد تأکید در این بیانیه شورای سیاست‌گذاری همایش متشکل از فرهیختگان دانشگاه خلیج فارس، هیئت مدیره انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، صاحب نظران در حوزۀ مطالعات خلیج فارس و کارشناسان ذی‌صلاح ایجاد شود و گزارش اقدامات مورد درخواست به دانشگاه خلیج فارس، انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت امور خارجه ‌ارائه نماید.